Ο φίλος ακάματος καλβιστής Σπύρος Ν. Παππάς είχε την ευγενική καλοσύνη να μας στείλει ηλεκτρονικώς τη νέα ερευνητική του εργασία για τον Κάλβο, που δημοσιεύθηκε στη Νέα Εστία (τεύχος 1887, Ιουνιος 2021). Τον ευχαριστούμε και τον συγχαίρουμε θερμότατα. Πρόκειται για την ανακάλυψη τριων αθησαύριστων επιστολών του Κάλβου, στα Αγγλικά, δημοσιευμένων στο Λονδίνο, στις αρχές της δεύτερης διαμονής του στην Αγγλία, το 1853. Με τις επιστολές αυτές ο ποιητής παρεμβαίνει σε μια μακρά και έντονη πολεμική σε αγγλικανικά θρησκευτικά έντυπα, με θέμα το Προσευχητάριο της Αγγλικανικής Εκκλησίας, που εκδόθηκε το 1839, μεταφρασμένο στα Ελληνικά από τον Νεόφυτο Βάμβα, σε συνεργασία με τον Χρήστο Νικολαΐδη Φιλαδελφέα, για λογαριασμό της “Εταιρείας για την Προώθηση Χριστιανικής Γνώσης” (“Sosiety for Promoting Christian Knowledge”, στο εξής SPCK), της οποίας ο Κάλβος, κατά την πρώτη περίοδο της διαμονής του στην Αγγλία, υπήρξε επίτιμο μέλος και συνεργάτης.

Η δημόσια αυτή αντιπαράθεση, που κράτησε τρεις περίπου μήνες και στην οποία έλαβαν μέρος 20 διαφορετικοί αλληλογράφοι, ξεκίνησε με επιστολή του Αιδεσιμότατου William Clementson, μαχητικότατου απολογητή του Προτεσταντισμού και φανατικού πολέμιου του Παπισμού, κορυφαίου στελέχους της “Εταιρείας Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης” (“Protestant Reformation Sosiety”). Στην επιστολή αυτή, που δημοσιεύθηκε σε δυο εφημερίδες, ο Clementson εγκαλούσε την SPCK για κακή ποιότητα της νεοελληνικής μετάφρασης του Προσευχηταρίου, επικρίνοντας εντόνως την απόδοση της λέξης priest σε ιερεύς, που κατά τη γνώμη του εσήμαινε “θύτης”, πράγμα απαράδεκτο για τον Προτεσταντισμό, προτείνοντας ως πιο σωστή τη λέξη πρεσβύτερος.

Ο Κάλβος, που είχε μεταφράσει το Προσευχητάριο, το οποίο είχε εκδοθεί το 1820 και το 1826, και είχε ο ίδιος χρησιμοποιήσει την απόδοση του priest σε ιερεύς, λαβόντας γνώση της επιστολής του Clementson και κρίνοντας ότι θίγεται και η δική μετάφραση, με επιστολή του στον Αιδεσιμότατο δηλώνει ότι το ιερεύς δεν σημαίνει, σε καμιά περίπτωση, “θύτης”, επισυνάπτοντας κατάλογο με περίπου 50 συνώνυμα, με καταλληλότερο το ιερεύς για την απόδοση της λέξης priest. Η επιστολή παρέμεινε αναπάντητη, μολονότι ο Clementson δημοσιοποίησε λίγο αργότερα μια περίληψή της, κατά τον Κάλβο εσφαλμένη. Τότε ο ποιητής μας αποφασίζει να εμπλακεί δημοσίως στην αντιπαράθεση αυτή με επιστολή του προς τον εκδότη της St. James’s Chronicle, στην οποία επισυνάπτει αντίγραφο της προς τον Clementson επιστολής του, παρακαλώντας να δημοσιευθεί “προς δικαίωση της εντιμότητας του χαρακτήρα” του. Σημειωτέον ότι λόγω της σοβαρότητας του θέματος είχε ήδη πραγματοποιηθεί μια έκτακτη συνεδρίαση της SPCK στην οποία έλαβε μέρος ο Κάλβος , όπου υποστήριξε τη μετάφραση και έδωσε τις πληροφορίες και τις διευκρινίσεις που του ζητήθηκαν. Τα Πρακτικά της συνεδρίασης αυτής δόθηκαν αμέσως στη δημοσιότητα, προκαλώντας νέα παρέμβαση του Clementson, που θεώρησε ότι τα δηλωθεντα από τον “Δόκτορα Κάλβο” επιβεβαιώουν τις δικές του θέσεις. Η ακολουθήσασα τρίτη επιστολή του Κάλβου, επίσης στη St. James’s Chronicle ( 10 Δεκεμβρίου 1853), είναι εκτενέστερη. Σ’ αυτή ο ποιητής, επικαλούμενος ότι “ως Έλληνας και με επαρκή προσόντα” πρέπει να εκφέρει μια γνώμη πάνω στο θέμα της αναζωπυρωμένης, και με τη δική του συμμετοχή, αντιπαράθεσης, αντικρούει τα επιχειρήματα του Clementson, τονίζοντας ότι “ούτε θυσία υπάρχει {…} ούτε θυσιαστήριον”, και παραθέτοντας απόσπασμα από την Κατήχηση της Ελληνικής Εκκλησίας, ότι “ο θάνατος του Χριστού είναι η αληθής και μόνη θυσία”. Όσο για την αναίμακτον, την πνευματικήν θυσίαν και την μετουσίωσιν, “ας μην μπούμε”, λέει , “σε τέτοιες ατέρμονες αψιμαχίες”.

Η εμπλοκή του Κάλβου στη μεταφραστική και με δογματικές θρησκευτικές αποχρώσεις αντιπαράθεση, υπήρξε καταλυτική για τις θέσεις και επιδιώξεις του Clementson , σύμφωνα με τον ερευνητή μας, ο οποίος παρακολουθεί εκτενώς, βήμα προς βήμα, τα σχετικά δημοσιεύματα, σχολιάζοντάς τα και προσφέροντας λεπτομερή στοιχεία και πληροφορίες, βιβλιογραφικές και αρχειακές, που αποκαλύπτουν τα βαθύτερα κίνητρα της αντιπαράθεσης, και συγκεκριμένα την υπονόμευση του κύρους της SPCK. Η έρευνα αυτή του κ. Παππά επίσης διαφωτίζει περαιτέρω τη σχέση του Κάλβου με τον Αγγλικανικό Προτεσταντισμό, σχέση δογματικά ασαφή και μάλλον συγκυριακή ή χρησιμοθηρική. Και το κυριώτερο: στις επιστολές αυτές διακρίνεται σαφώς μια ελληνοκεντρική στάση του ποιητή, – “εθνική αυτοσυνειδησία” την ονομάζει ο ερευνητής.

Στο σημείο αυτό τερματίζουμε τη σύντομη και λειψή τούτη περίληψη και στη συνέχεια δίνουμε τον λόγο στον καλβιστή ερευνητή μας, επισυνάπτοντας με την συγκατάθεσή του, χάρη των αναγνωστών μας, το πλήρες κείμενο της μελέτης του, όπου παρατείθενται ολόκληρες οι επιστολές του Κάλβου, στο πρωτότυπο και σε μετάφραση. Για άλλη μια φορά ευχαριστούμε τον φίλο κ. Παππά για την ευγενική ενημέρωση του ιστολογίου μας και τον συγχαίρουμε θερμότατα για την νέα σημαντική προσφορά του στις καλβικές σπουδές.

Λάβαμε με χαρά το νέο τεύχος (174) του πόρφυρα, του περιοδικού που εκδίδεται από το 1980 στη Κέρκυρα και το οποίο, παρά την χρόνια οικονομική κρίση και την πανδημία, συνεχίζει αξιοθαύμαστα την πρόσφορά του στα γράμματά μας, προς τιμή της νύφης του Ιονίου αλλά και ολόκληρης της Επτανήσου. Το παρόν τεύχος, , με πλούσιο όπως πάντοτε περιεχόμενο, περιλαμβάνει σελίδες για τον Γιώργο Σεφέρη, στα 50χρονα του θανάτου του, και εκτενές αφιέρωμα στον Ι.Μ.Παναγιωτόπουλο. Η Ζάκυνθος εκπροσωπείται με άρθρο του συγγραφέα Νίκια Λούντζη για τον Παναγιωτόπουλο, μελέτη της καθηγήτριας Μαρίας Σγουρίδου, για το ιταλικό στοιχείο στην ποιητική γραφή του Διονύση Σέρρα, και κριτικό σημείωμα του ποιητή και συνδιευθυντή του περιοδικού Δημήτρη Κονιδάρη για το βιβλίο του Σαράντη Αντίοχου ή -τετράδιο Β΄, που εκδόθηκε στην Ισπανία (Segundo Santos EDITOR, 2019). Παραθέτουμε τη σελίδα με τα Περιεχόμενα και τα στοιχεία της έκδοσης, προς ενημέρωση των αναγνωστών μας.

Χθες το Ταχυδρομείο μας πρόσφερε μια ευχάριστη έκπληξη. Λάβαμε το πρώτο τεύχος ενός αξιοπρόσεκτου ζακυνθινού περιοδικού. Τίτλος του: “ο Κόντε Σπουργίτης”, που παραπέμπει σε ομότιτλο έργο του λαοφιλούς ζακυνθινού ποιητή Ιωάννου Γ. Τσακασιάνου (1853-1908) και λειτουργεί ως ουσιώδες οξύμωρον. Στόχος διακηρυγμένος του περιοδικού είναι να αποτελέσει “γέφυρα” ανάμεσα στην τοπική πολιτιστική/πολιτισμική παράδοση και το καινούργιο, χωρίς σύνορα. Στόχος που επιβεβαιώνεται από το περιεχόμενο του πρώτου αυτού τεύχους, με ζακυνθινή ιδιοτυπία και κοσμοπολιτικό ενδιαφέρον και προοπτική.

Στη συνέχεια αναρτούμε, για ενημέρωση των αναγνωστών μας, δυο ακόμα σελίδες του περιοδικού, με το Σημείωμα του εκδότη κ. Αντώνη Νικολουδάκη, που αξίζει να προσεχθεί από ζακυνθινούς και μη, και τα στοιχεία της έκδοσης, εκφράζοντας τα συγχαρητήριά μας στους πρωτεργάτες της και τις ευχές μας για μια πλούσια και πολυτάξιδη πορεία.