Η προτομή του Maitland στη Ζάκυνθο.

(Φωτογραφία πριν από το 1942).

Αντίγραφο της προτομής του Maitland

 ( Μουσείο Thorvaldsen, inventory number A288).

Αντίγραφο ανάγλυφου (basso relievo) της προτομής.

Απεικονίζει τη Θεά Αθηνά ,στο μέσο,

την Αρετή ,αριστερά και την Κακία ,δεξιά.

(Μουσειο Thorvaldsen, inv. number A600)

* H πρόσφατη πληροφορία  ζακυνθινής εφημερίδας (1) ότι   ένα ανεκτίμητης αξίας καλλιτεχνικό έργο του 19ου αιώνα “έκανε φτερά’ από τα γραφεία του Δημαρχείου Ζακύνθου, ήλθε να μας θυμίσει το μνημείο που ανέγειραν οι Ζακύνθιοι προς τιμή του πρώτου Βρετανού Ύπατου Αρμοστή στις Ιονίους  Νήσους, Thomas Maitland (1759 – 1824). Πράγματι το εξαφανισθέν έργο, που αργότερα βρέθηκε στις αποθήκες του Δήμου (2), ήταν μια μπρούτζινη πλάκα με ανάγλυφη παράσταση, που βρισκόταν εντοιχισμένη στη στήλη της προτομής του Μαίτλαντ, δηλαδή ένα  basso relievo που είχε διασωθεί και μεταφερθεί στο Δημαρχείο. H προτομή είχε αφαιρεθεί από τους Ιταλούς στη διάρκεια της Κατοχής με σκοπό να σταλεί στη Ιταλία, αλλά το πλοίο που, κατά μια πληροφορία, την μετέφερε, τορπιλίστηκε από τους Συμμάχους και βυθίστηκε στην Αδριατική (3). H στήλη της προτομής, με το εντoιχισμένο ανάγλυφο,  που δεν αφαιρέθηκε από τους Ιταλούς, παρέμεινε όρθια μέχρι τους σεισμούς του 1953. Προτομή και basso relievo ήσαν έργα ενός κορυφαίου γλύπτη της εποχής, του   Δανού Bertel Thorvaldsen (1770 – 1844), μαθητή του Canova,   αντίγραφα των οποίων διατηρούνται στο Μουσείο Thorvaldsen στην  Δανία.  

Ως γνωστό,  η Συνθήκη των Παρισίων του 1815,  που έθεσε τα Επτάνησα υπό Βρετανική Προστασία, όριζε, στο άρθρο Α’, ότι  “Αι νήσοι της Κέρκυρας, της Κεφαλληνίας, της Ζακύνθου, της Λευκάδος, των Κυθήρων και των Παξών αποτελούσιν εν μόνον, ελεύθερον και ανεξάρτητον Κράτος καλούμενον Ηνωμένον Κράτος  των Ιονίων Νήσων”. (4) Η Συνθήκη προέβλεπε τον διορισμό Αγγλου Ύπατου Αρμοστή, ο οποίος θα καλούσε τους αντιπροσώπους των νησιών να καταρτίσουν το Σύνταγμα του νέου κράτους. Όμως ο Μαίτλαντ, που έφερε τον βαθμό αντιστρατήγου και ήταν από το 1813 Κυβερνήτης της Μάλτας (5), υιοθέτησε  μια απολυταρχική πολιτική που εξελείχθηκε σε σκληρότατη καταπίεση,  με διώξεις, φυλακίσεις, εξορίες, θανατικές καταδίκες και εκτελέσεις, προκαλώντας το κοινό αίσθημα  της μεγάλης πλειοψηφίας των επτανησίων. Με το νέο ανελεύθερο Σύνταγμα που αυθαίρετα επέβαλε συγκέντρωσε όλες τις εξουσίες στο πρόσωπό του και  εγκαθίδρυσε ένα καταχθόνιο αστυνομικό κράτος για την κατατρομοκράτηση των Επτανησίων, διακωμωδόντας έτσι το γράμμα και το πνεύμα της Συνθήκης.

Όταν ο Μαίτλαντ έφτασε στην Κέρκυρα στις 16 Φεβρουρίου 1816, οι Επτανήσιοι τον υποδέχθηκαν ενθουσιωδώς, διότι έτρεφαν μεγάλες προσδοκίες για την εθνική τους αποκατάσταση. Γρήγορα δε άρχισαν να ανεγείρουν προς τιμή του μνημεία και προτομές σε όλα τα νησιά. Φυσικά επρόκειτο για μια ενέργεια  ευπρόσδεκτης ή και υπαγορευμένης κολακείας, της οποίας οι πρωτεργάτες ανταμείφθηκαν από τον υψηλό αποδέκτη  με θέσεις στη Διοίκηση, παράσημα και  άλλα προνόμια.(6) Όσο για τις εθνικές  τους προσδοκίες, οι Επτανήσιοι βγήκαν οικτρά  γελασμένοι.(7)

Ιδού πως περιγράφει το μνημείο που ανέγειραν οι Ζακύνθιοι προς τιμήν του Μαίτλαντ, ο περιηγητής Dr Christian Müller,  ο οποίος επισκέφθηκε τη Ζάκυνθο το καλοκαίρι του 1821:

“Near St. Mark´s, by the side of a small Greek Church, is the well-known monument of the British governor of the Ionian Islands, General Thomas Maitland. It is a large, high pedestal, on which is placed a bronze bust of Sir Thomas; underneath is a small basso relievo of bronze, showing Minerva embracing Virtue with her right arm, but throwing a veil over Vice in a crouching attitude; – an English symbol of the political events in Zante. Both the bust and basso relievo are well executed. Below the latter is the following inscriprion:

ΘΩΜΑΙ ΤΩΙ ΜΑΙΤΛΑΝΔΙΩΙ

ΖΑΚΥΝΘΙΟΙ

 ΔΙΑ ΤΑΣ ΧΡΗΣΤΑΣ ΕΛΠΙΔΑΣ

ΑΩΙΖ

 (To Thomas  Maitland, the Zakynthians, on account of their good hopes, 1817).

The whole is surrounded by stone posts and bronze chains, and deserves great commendation for its noble simplicity”. (8)

Η φράση του Μüller “πολιτικά γεγονότα στη Ζάκυνθο”, αναφέρεται  στα γεγονότα του Σκουλικάδου (9) και την κατόπιν σκευωρίας σύλληψη, καταδίκη και εξορία   του Αντώνιου Μαρτινέγκου . πλούσιου  Ζακύνθιου και  περιβόητου πολιτικού “επαναστάτη”,  πρώην  φίλου των Άγγλων.

ΟΙ ενέργειες του Μαίτλαντ είχαν αντίκτυπο και στην ίδια την Αγγλία. Πράγματι, λίγες μέρες πριν από την άφιξη του Müller στη Ζάκυνθο, είχε συζητηθεί στη Βουλή των Κοινοτήτων  πρόταση των Φιλελευθέρων για τη σύσταση εξεταστικής επιτροπής και την μεταβασή της στο Ιόνιο προς διερεύνηση της κατάστασης που είχαν δημιουργήσει τα μέτρα και οι αυθαιρεσίες του Μαίτλαντ. Ο εισηγητής της πρότασης, δραστήριος, φιλολαϊκός και ελευθερόφρων  σκωτσέζος βουλευτής των Whigs, Joseph Hume (1777 – 1855),  περιέγραψε με μελανά χρώματα την πολιτική  του Μαίτλαντ, τον οποίο χαρακτήρισε, μεταξύ άλλων, “όνειδος”  για την Αγγλία, και  “τύραννο” , αποδίδοντας όμως την ευθύνη στην κυβέρνηση των Tories και ιδιαίτερα στον υπουργό Αποικιών, πράγμα που ενόχλησε και συσπείρωσε  τους κυβερνητικούς βουλευτές.  Την ιστορική αυτή εισήγηση του φιλέλληνα πολιτικού, ο οποίος ως πρόεδρος της επιτροπής “Friends of the Greeks” , προώθησε με ζήλο  τα συμφέροντα της αναγεννώμενης Ελλάδας τα επόμενα χρόνια, μπορούν να την διαβάσουν οι ενδιαφερόμενοι στο link που παραθέτουμε στο Παράρτημα, όπου καταχωρείται ολόκληρη η συζήτηση της συνεδρίασης  της 7ης Ιουνίου 1821 στη Βουλή των Κοινοτήτων, για τη σύσταση εξεταστικής επιτροπής, πρόταση που απορρίφθηκε με ψήφους 97 – 27.  (10) Μεταξύ εκείνων που  ψήφισαν ΝΑΙ ήσαν ο Λόρδος John Russell, o Hudson Gurney και ο J. C. Hobhouse, θερμοί φίλοι και αρωγοί του ποιητή μας Ούγου Φώσκολου, που ζούσε τοτε αυτοεξόριστος στο Λονδίνο. Έτσι  o Μαίτλαντ παρέμεινε στη θέση του, υποστηριζόμενος από τους Tories, για να συνεχίσει την βάρβαρη ανθελληνική πολιτική του, διακοσμίζοντάς τη μάλιστα  λίγο αργότερα με τα πισωμένα πτώματα των απαγχονισμένων από τους βρετανούς   πατριωτών,(11) προκαλώντας την μήνη, την απέχθεια και το μίσος των επτανησίων, οι οποίοι ξέσπαζαν σε κάθε είδους ύβρεις και αποδοκιμασίες εναντίον του, όταν περνούσαν μπροστά από τις προτομές του. Στη Ζάκυνθο , η λαϊκή  μούσα “στόλιζε” τον Μέτηλα, Μέτελα ή Μαίτουλα όπως τον αποκαλούσε ο λαός, με σάτιρες και έξυπνα ευτράπελα, ακόμη και μετά τον θάνατό του. Παραθέτουμε τρία ανώνυμα δίστιχα:(12)

Αχ Μαίτουλα τι σούμελε σε τούτο το φεγγάρι,

να πάψουν να σε χαιρετούν ακόμα κι οι γαϊδάροι.

*

Το Μαίτουλα να πάρετε αυτόν το μασκαρά,

μην έρθη ο Μαρτινέγκος και γένει συμφορά.

*

Κάτου τα χέρια Μαίτουλα εφούντωσε ο αγώνας.

Μέριασε να περάσουνε Βερύκιος και Δραγώνας.(13)

Ο Μαίτλαντ πέθανε ξαφνικά στη Μάλτα στις 17 Ιανουαρίου 1824. Δεν θα πούμε εδώ  το πόσο η είδηση ανακούφισε, έστω και προσωρινά,  τους Επτανήσιους. Θα αναφέρουμε μόνο τι σημειώνει σχετικά στο ημερολογιό του ένας  εξέχων βρετανός, ο Λόρδος Broughton, ο γνωστός μας  μεγάλος  φίλος και συνεργάτης του Μπάυρον αλλά και του Φώσκoλου, John C. Hobhouse: 

February 8th 1824: [….] Maitland is dead. He died at Malta of apoplexy, quite suddenly. I look  upon it  as a great godsend  to Greece.” (14)

Μεγάλο θεόπεμπτο καλό για την Ελλάδα! (15)

σ.α.

—————————————————–

(1) Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΠΟΨΗ, 23 Οκτωβρίου 2013.

(2) ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΠΟΨΗ, 30 Οκτωβρίου 2013.

(3)  Πρόκειται για το Ιταλικό πλοίο CITTA DI GENOVA  το οποίο μετέφερε στην Ιταλία ως ομήρους 152 Έλληνες αξιωματικούς, μεταξύ των οποίων 24 ήσαν Ζακύνθιοι. Από τους τελευταίους διασώθηκαν μόνον 13. Βλ. Ντίνος Βυθούλκας ΟΜΗΡΟΣ, Εκδόσεις “Τριμορφο”, 2005.

(4) Κ. Πορφύρη. “Η επτανησιακή και ιδίως η ζακυνθινή κοινωνία στην περίοδο της Αγγλοκρατίας”. ΧΡΟΝΙΚΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ,  έκδοση Ζακυνθινής Εστίας, Αθήνα 1964, σελ. 75 – 102.

(5 ) Θέση που διατήρησε ο Μαίτλαντ μέχρι το θάνατό του. Οι Μαλτέζοι τον αποκαλούσαν  ειρωνικά “King Tom”.

(6) HASARD, HC, Deb. 7 June 1821, vol. 5, cc. 1128 – 49.

(7) Ο Σολωμός για του Επτανήσιους:

Δυστυχισμένε μου Λαέ, καλέ κι αγαπημένε

πάντοτ’  ευκολόπιστε και πάντα προδομένε!

(8) Journal through Greece and the Ionian Islands in June, July and August, 1821,  by Dr Christian Müller, London 1822, σελ. 28 – 29.

(9) Πρόκειται για τον λιθοβολισμό  του Μητροπολίτη Ζακύνθου Γαβριήλ Γαρτζώνη, όταν αυτός επισκέφθηκε το χωριό Σκουλικάδο για να πείσει τους χωρικούς για καταβολή των φόρων και  καταγραφή των ασημικών και ιερών σκευών των ναών. Η ενέργεια θεωρήθηκε “στάση” από την  Προστασία, υποκινητή της οποίας κατηγόρησan τον αντιπολιτευόμενο τον Μαίτλαντ Αντώνιο Μαρτινέγκο. Ο Γαρτζώνης υπήρξε τυφλό όργανο των Άγγλων.

(10) HASARD, όπ. παρ.

(11)  Ο Μαίτλανt για να καταπνίξει τις “στάσεις”  που σημειώθηκαν στη Ζάκυνθο και τα Κύθηρα το 1821,  και που δεν ήσαν άλλο από “ξέσπασμα” του καταπιεσμένου εθνικού και φιλελεύθερου φρονήματος των κατοίκων,  σε αλληλεγγύη με τους επαναστατημένους αδελφούς, δεν δίστασε να χρησιμοποήσει και την αγχόνη. Αλλά δεν αρκέστηκε σε αυτό και προχώρησε  σε μακάβρια  και αποκρουστικά μέσα :

“Τα πτώματα των απαγχονισθέντων – ύστερα από τη στάση του Υψολίθου στη Ζάκυνθο στις 30 Σεπτεμβρίου 1821 – ασφάλτω  περιειλημμένα εν σιδεροίς κλωβοίς ανηρτήθηκαν  παρά τας λεωφόρους. Καί τινος νέου το πτώμα ωσαύτως εκτρεμάσθη απέναντι  της οικίας  αυτού, διαμείναν επί πέντε και δέκα έτη. Η δε τάλαινα μήτηρ παραφρονήσασα, επί πολύν χρόνον ίστατο απέναντι του κλωβίου κλαίουσα γοερώς και κράζουσα τους διαβάτας προς το απάνθρωπον θέαμα”. (Βλ. Ανδρέα Ιδρωμένου, Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 – 1864), Κέρκυρα 1935, σελ. 26.

(12) Λαογραφικά της Ένωσης, συλλογή Σ.Α.

(13) Ζακυνθινοί  Ριζοσπάστες.

(14). Lord Broughton, Recollections of a Long Life, edited by his daughter Lady Dorchester. John Murray 1910.

(15) Δύο μήνες αργότερα θα πεθάνει στο Μεσολόγγι ο Μπάυρον. Δεν ήσαν όλοι οι Άγγλοι από την “πάστα” του Μαίτλαντ. Περισσότερα για την  προσωπικότητα του Βρετανού αξιωματούχου βλ. στον W. F. Lord, Sir Thomas Maitland: the mastery of the Mediterranean,  New York 1897.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

IONIAN ISLANDS.—CONDUCT OF SIR THOMAS MAITLAND. (Hansard, 7 June 1821)