Ο εκλεκτός φίλος, διακεκριμένος καλβιστής Σπύρος Ν. Παππάς, συνεχίζοντας την παραγωγική του δραστηριότητα στις καλβικές σπουδές δημοσίευσε πρόσφατα τη νέα ερευνητική εργασία του στο περιοδικό Νέα Εστία, την οποία και μας έστειλε. Τον ευχαριστούμε θερμότατα.

Πρόκειται για τη δημοσίευση δύο αθησαύριστων βιβλιοκρισιών και σημειωμάτων παρουσίασης από τον γαλλικό Τύπο, της περιόδου 1824-1828, σχετικά με την έκδοση στη Γαλλία δύο ποιητικών συλλογών του Ανδρέα Κάλβου. Ο ενδελεχής σχολιασμός των εν λόγω κειμένων από τον ερευνητή προσφέρει επιπλέον νέα πολύτιμα βιβλιογραφικά στοιχεία και πληροφορίες, που εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας, σχετικά με την πρόσληψη και υποδοχή της ποίησης του Ανδρέα Κάλβου στη Γαλλία, ιδιαίτερα από τους φιλελληνικούς πνευματικούς κύκλους του Παρισιού, εκείνη την κρίσιμη για τους Έλληνες ιστορική περίοδο.

Αναρτούμε στη συνέχεια, με την άδειά του κ. Παππά, στο ζακυνθινό αυτό ιστολόγιο τη νέα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εργασία του, προς ενημέρωση των αναγνωστών μας, φίλων της ποίησης του Κάλβου, στη Ζάκυνθο και αλλαχού, συγχαίροντας θερμότατα το φίλο καλβιστή για την προσφορά του στις καλβικές σπουδές και ευχόμενοι να δούμε σύντομα και νέες του μελέτες.

Ο φίλος ακάματος καλβιστής Σπύρος Ν. Παππάς είχε την ευγενική καλοσύνη να μας στείλει ηλεκτρονικώς τη νέα ερευνητική του εργασία για τον Κάλβο, που δημοσιεύθηκε στη Νέα Εστία (τεύχος 1887, Ιουνιος 2021). Τον ευχαριστούμε και τον συγχαίρουμε θερμότατα. Πρόκειται για την ανακάλυψη τριων αθησαύριστων επιστολών του Κάλβου, στα Αγγλικά, δημοσιευμένων στο Λονδίνο, στις αρχές της δεύτερης διαμονής του στην Αγγλία, το 1853. Με τις επιστολές αυτές ο ποιητής παρεμβαίνει σε μια μακρά και έντονη πολεμική σε αγγλικανικά θρησκευτικά έντυπα, με θέμα το Προσευχητάριο της Αγγλικανικής Εκκλησίας, που εκδόθηκε το 1839, μεταφρασμένο στα Ελληνικά από τον Νεόφυτο Βάμβα, σε συνεργασία με τον Χρήστο Νικολαΐδη Φιλαδελφέα, για λογαριασμό της “Εταιρείας για την Προώθηση Χριστιανικής Γνώσης” (“Sosiety for Promoting Christian Knowledge”, στο εξής SPCK), της οποίας ο Κάλβος, κατά την πρώτη περίοδο της διαμονής του στην Αγγλία, υπήρξε επίτιμο μέλος και συνεργάτης.

Η δημόσια αυτή αντιπαράθεση, που κράτησε τρεις περίπου μήνες και στην οποία έλαβαν μέρος 20 διαφορετικοί αλληλογράφοι, ξεκίνησε με επιστολή του Αιδεσιμότατου William Clementson, μαχητικότατου απολογητή του Προτεσταντισμού και φανατικού πολέμιου του Παπισμού, κορυφαίου στελέχους της “Εταιρείας Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης” (“Protestant Reformation Sosiety”). Στην επιστολή αυτή, που δημοσιεύθηκε σε δυο εφημερίδες, ο Clementson εγκαλούσε την SPCK για κακή ποιότητα της νεοελληνικής μετάφρασης του Προσευχηταρίου, επικρίνοντας εντόνως την απόδοση της λέξης priest σε ιερεύς, που κατά τη γνώμη του εσήμαινε “θύτης”, πράγμα απαράδεκτο για τον Προτεσταντισμό, προτείνοντας ως πιο σωστή τη λέξη πρεσβύτερος.

Ο Κάλβος, που είχε μεταφράσει το Προσευχητάριο, το οποίο είχε εκδοθεί το 1820 και το 1826, και είχε ο ίδιος χρησιμοποιήσει την απόδοση του priest σε ιερεύς, λαβόντας γνώση της επιστολής του Clementson και κρίνοντας ότι θίγεται και η δική μετάφραση, με επιστολή του στον Αιδεσιμότατο δηλώνει ότι το ιερεύς δεν σημαίνει, σε καμιά περίπτωση, “θύτης”, επισυνάπτοντας κατάλογο με περίπου 50 συνώνυμα, με καταλληλότερο το ιερεύς για την απόδοση της λέξης priest. Η επιστολή παρέμεινε αναπάντητη, μολονότι ο Clementson δημοσιοποίησε λίγο αργότερα μια περίληψή της, κατά τον Κάλβο εσφαλμένη. Τότε ο ποιητής μας αποφασίζει να εμπλακεί δημοσίως στην αντιπαράθεση αυτή με επιστολή του προς τον εκδότη της St. James’s Chronicle, στην οποία επισυνάπτει αντίγραφο της προς τον Clementson επιστολής του, παρακαλώντας να δημοσιευθεί “προς δικαίωση της εντιμότητας του χαρακτήρα” του. Σημειωτέον ότι λόγω της σοβαρότητας του θέματος είχε ήδη πραγματοποιηθεί μια έκτακτη συνεδρίαση της SPCK στην οποία έλαβε μέρος ο Κάλβος , όπου υποστήριξε τη μετάφραση και έδωσε τις πληροφορίες και τις διευκρινίσεις που του ζητήθηκαν. Τα Πρακτικά της συνεδρίασης αυτής δόθηκαν αμέσως στη δημοσιότητα, προκαλώντας νέα παρέμβαση του Clementson, που θεώρησε ότι τα δηλωθεντα από τον “Δόκτορα Κάλβο” επιβεβαιώουν τις δικές του θέσεις. Η ακολουθήσασα τρίτη επιστολή του Κάλβου, επίσης στη St. James’s Chronicle ( 10 Δεκεμβρίου 1853), είναι εκτενέστερη. Σ’ αυτή ο ποιητής, επικαλούμενος ότι “ως Έλληνας και με επαρκή προσόντα” πρέπει να εκφέρει μια γνώμη πάνω στο θέμα της αναζωπυρωμένης, και με τη δική του συμμετοχή, αντιπαράθεσης, αντικρούει τα επιχειρήματα του Clementson, τονίζοντας ότι “ούτε θυσία υπάρχει {…} ούτε θυσιαστήριον”, και παραθέτοντας απόσπασμα από την Κατήχηση της Ελληνικής Εκκλησίας, ότι “ο θάνατος του Χριστού είναι η αληθής και μόνη θυσία”. Όσο για την αναίμακτον, την πνευματικήν θυσίαν και την μετουσίωσιν, “ας μην μπούμε”, λέει , “σε τέτοιες ατέρμονες αψιμαχίες”.

Η εμπλοκή του Κάλβου στη μεταφραστική και με δογματικές θρησκευτικές αποχρώσεις αντιπαράθεση, υπήρξε καταλυτική για τις θέσεις και επιδιώξεις του Clementson , σύμφωνα με τον ερευνητή μας, ο οποίος παρακολουθεί εκτενώς, βήμα προς βήμα, τα σχετικά δημοσιεύματα, σχολιάζοντάς τα και προσφέροντας λεπτομερή στοιχεία και πληροφορίες, βιβλιογραφικές και αρχειακές, που αποκαλύπτουν τα βαθύτερα κίνητρα της αντιπαράθεσης, και συγκεκριμένα την υπονόμευση του κύρους της SPCK. Η έρευνα αυτή του κ. Παππά επίσης διαφωτίζει περαιτέρω τη σχέση του Κάλβου με τον Αγγλικανικό Προτεσταντισμό, σχέση δογματικά ασαφή και μάλλον συγκυριακή ή χρησιμοθηρική. Και το κυριώτερο: στις επιστολές αυτές διακρίνεται σαφώς μια ελληνοκεντρική στάση του ποιητή, – “εθνική αυτοσυνειδησία” την ονομάζει ο ερευνητής.

Στο σημείο αυτό τερματίζουμε τη σύντομη και λειψή τούτη περίληψη και στη συνέχεια δίνουμε τον λόγο στον καλβιστή ερευνητή μας, επισυνάπτοντας με την συγκατάθεσή του, χάρη των αναγνωστών μας, το πλήρες κείμενο της μελέτης του, όπου παρατείθενται ολόκληρες οι επιστολές του Κάλβου, στο πρωτότυπο και σε μετάφραση. Για άλλη μια φορά ευχαριστούμε τον φίλο κ. Παππά για την ευγενική ενημέρωση του ιστολογίου μας και τον συγχαίρουμε θερμότατα για την νέα σημαντική προσφορά του στις καλβικές σπουδές.

Επανερχόμαστε μετά χαράς στην ανακάλυψη του άγνωστου ποιήματος του Ανδρέα Κάλβου από τον καλβιστή κ. Σπύρο Ν. Παππά, αναρτώντας το σχετικό κείμενο, τη μετάφραση και τον σχολιασμό του ερευνητή, μετά τη σημερινή δημοσίευση στο τεύχος αριθ. 104, του Μαρτίου, τ της ATHENS REVIEW. Τα θερμά μας συγχαρητήρια για άλλη μια φορά στον κ. Παππά.

Με χαρά πληροφορηθήκαμε από τον εκλεκτό φίλο καλβιστή κ. Σπύρο Ν. Παππά την προσεχή δημοσίευση στο ATHENS REVIEW, ενός άγνωστου ποιήματος του Ανδρέα Κάλβου, που ο ίδιος ανακάλυψε στη βιβλιοθήκη Forteguerriana. Κοινοποιούμε την ανακοίνωση του περιοδικού με ημερομηνία 7 Φεβρουρίου 2019 και θα επανέλθουμε όταν δημοσιευθεί η εργασία της παρουσίασης και του σχολιασμού του ποιήματος. Για άλλη μια φορά από το παρόν ιστολόγιο εκφράζουμε τα θερμά συγχαρητήριά μας στον κ. Παππά για την συνεχιζόμενη πολύτιμη προσφορά του στις καλβικές μελέτες.

*Νέα εργασία του καλβιστή Σπύρου Ν. Παππά, που δημοσιεύθηκε  στο περιοδικό Φιλολογική, τεύχος 142, Ιανουάριος – Απρίλιος 2018.

Ευχαριστούμε  τον συγγραφέα που είχε την ευγενική καλοσύνη να μας ενημερώσει για τη δημοσίευση, στελνοντάς μας με e-mail το άρθρο, που αποτελεί περιληπτική μορφή ευρύτερης μελέτης του για το καλβικό “Απόσπασμα”,   και τον συγχαίρουμε θερμά για την συνεχή και  πολύτιμη  προσφορά του στις καλβικές σπουδές.

Spyros N. Pappas – Kalvos 2018

Ο  καλβιστής κ. Σπύρος Ν. Παππάς συνεχίζοντας, συστηματικά και αθόρυβα, το ερευνητικό του έργο, μας πρόσφερε και πάλι μια   ευχάριστη έκπληξη. Σε εκτενέστατο δοκίμιό του που δημοσιεύθηκε στην έγκριτη ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, που μας έστειλε σε ηλεκτρονική μορφή , παρουσιάζει, αναλύει και σχολιάζει μια σειρά πολύτιμα στοιχεία που έφερε σε φως για την πνευματική και καλλιτεχνική κατάρτιση του Ανδρέα Κάλβου (1792-1869)  στη διάρκεια της πρώτης διαμονής του στη Φλωρεντία,   την διετία 1814-1815, όταν  ο ποιητής ήταν 22/23 ετών. Συγκεκριμένα, ο κ. Παππάς, βαθύς γνώστης της σχετικής βιβλιογραφίας και  αλληλογραφίας του Κάλβου, εστίασε την έρευνά του σε ένα θέμα που είχε ήδη τεθεί παλαιότερα και που παρέμενε εν πολλοίς  ατεκμηρίωτο: τη σχέση δηλαδή  του Κάλβου με το θέατρο ως ηθοποιού, γιατί ως θεατρικού  συγγραφέα δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία, ήταν γνωστή από τα Ιταλικά του έργα.  Και ω του θαύματος, ο ερευνητής μας πέτυχε διάνα! Εντόπισε  δύο αθησαύριστα δημοσιεύματα της εφημερίδας Gazzetta di Firenze, (20 Σεπτεμβρίου 1814 και 16 Δεκεμβρίου 1815) από τα οποία αποκαλύπτεται ότι “ο Ανδρέας Κάλβος ερμήνευσε ως ηθοποιός, σε παραστάσεις  στη  Φλωρεντία, βασικούς ρόλους από δύο θεατρικά έργα του Vittorio Alfieri (1749-1803), παραστάσεις {που} αποτελούσαν την πρακτική κορύφωση -ως αναπόσπαστο τμήμα- ενός συγκεκριμένου ακαδημαϊκού προγράμματος”  και οι οποίες δόθηκαν στο Conservatorio d´ Arti e Mestieri και στο Teatro Santa Maria, αντίστοιχα.  Από τα παραπάνω δημοσιεύματα  μαθαίνουμε  επίσης ότι ο Κάλβος σπούδαζε Απαγγελία και Θεατρικές Τέχνες (Declamazione e Arti Teatrale), στην  περίφημη Ακαδημία Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας  (Accademia di Belle Arti di Firenze), με καθηγητή τον Antonio Morrocchesi (1768-1838), κορυφαίο στην εποχή του ηθοποιό του Ιταλικού θεάτρου, θεατρικό συγγραφέα και σκηνοθέτη, καθώς και  διδάσκαλο της υποκριτικής και ρητορικής τέχνης, καθηγητή στην εν λόγω σχολή  από το 1811. Η ακριβής διάρκεια των θεατρικών σπουδών  του Κάλβου στην εν λόγω Ακαδημία παραμένει άγνωστη. Ο Κάλβος πάντως φαίνεται να συνδεόταν  με τον Morrocchesi  από το 1813, όπως συμπεραίνεται από μια επιστολή του  Φόσκολο προς τον Κάλβο (Μιλάνο, 17 Δεκεμβρίου 1813). Ως γνωστόν, ο Κάλβος την ίδια περίοδο διατηρούσε στη Φλωρεντία ερωτικό δεσμό με μια κόρη ονόματι Guiditta Morrocchesi, η “αινιγματική” Ιουδήθ των καλβιστών, κατά τέσσερα χρόνια μεγαλύτερή του,  δεσμό που διέκοψε αιφνίδια και “άκαρδα” λίγο αργότερα, εγκαταλείποντας και τις σπουδές του, για να ακολουθήσει τον Φόσκολο στην αυτοεξορία του  στην Αγγλία. Το δεύτερο δημοσίευμα της Gazzetta di Firenze, τύχη αγαθή και χάρις στον ερευνητή μας,  θέτει τερμα στο “αίνιγμα Ιουδήθ”: Η αναφερόμενη ως συμπρωταγωνίστρια του Κάλβου στην παράσταση του 1815 Guiditta  Morrocchesi,  ήταν συμμαθήτριά του και   ανηψιά του διάσημου καθηγητή Morrocchesi (“nipote del celebrato Professore”). O Κάλβος δεν θα “ξεχάσει” πάντως την “πληγωμένη”  Giuditta. Θα χρησιμοποιήσει το όνομά της “με συνθηματικό τρόπο”  στην αλληλογραφία του με την Quirina Magiotti : ” Giuditta Morocchesi siete voi stessa cara Sig Quirina”, της γράφει σε επιστολή του από το Λονδίνο, στις 19 Σεπτεμβρίου 1816. Τούτο όμως άπτεται ενός άλλου θέματος,  που αφορά τις σχέσεις του Φόσκολο με την Magiotti…

  Η νέα τούτη συνεισφορά του Σπύρου Παππά στις καλβικές σπουδές είναι πολύτιμη,  πρωτίστως γιατί έρχεται να ρίξει φως στο θέμα των εν πολλοίς “ανεξιχνίαστων σπουδών” του Ανδρέα Κάλβου και στις επαφές του με την ακαδημαϊκή ελίτ της Φλωρεντίας .΄Οπως σωστά τονίζει ο ερευνητής μας, η μαθητεία του Κάλβου στην φλωρεντινή Ακαδημία Καλών Τεχνών επιβάλλει την  “επιτακτική ανάγκη μιας συνολικής αναθεώρησης των παλαιότερων εντυπώσεων περί της αποκλειστικής αυτοδιδαχής του Κάλβου”. Η μεγάλη  επιτυχία του, αργότερα,  ως Καθηγητή στην περίφημη Ιόνιο Ακαδημία είναι στοιχείο που μαρτυρεί ότι ο Κάλβος διέθετε  μια πλήρη και ουσιαστική ακαδημαϊκή κατάρτιση και παιδεία.

Κλείνοντας το σύντομο τούτο σημείωμα εκφράζουμε τα  συγχαρητήριά μας στον κ. Σπύρο Παππά,  για τη νέα πολύτιμη ερευνητική επιτυχία του,  καθώς και τις θερμές ευχαριστίες μας που μας ενημέρωσε, στέλνοντάς μας  ηλεκτρονικά το σπουδαίο δοκίμιό του. Στη συνέχεια παραθέτουμε το σχετικό  link  της  ΝΕΑΣ ΕΣΤΙΑΣ,  για  τους ενδιαφερόμενους φίλους του  ποιητή, Ζακύνθιους  και μη. Αξίζει να διαβαστεί από όλους. Το συνιστούμε θερμά.

σ.α.

*Σπύρος Ν.Παππάς, Ανδρέας Κάλβος,  σπουδαστής και ηθοποιός στη Φλωρεντία (1814-1815),

  ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, τεύχος 1874, 2017.

NEA HESTIA TX.1874-SPYROS PAPPAS

* Οι καλβικές μελέτες σε πλήρη άνθηση! Με χαρά λάβαμε το άρθρο του φίλου Καλβιστή κ. Σπύρου Ν. Παππά, τον οποίο ευχαριστούμε θερμότατα και συγχαίρουμε για τα πολύτιμα στοιχεία που μας παρέχει με την ακάματη ερευνητική του δραστηριότητα. Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε  στο έγκριτο επτανησιακό περιοδικό πόρφυρας (διπλό τεύχος 147-148), την διεύθυνση του οποίου ευχαριστούμε για την άδεια να το αναρτήσουμε στο παρόν υπερόριο ζακυνθινό ιστολόγιο. 

Spyros N. Pappas, Agnosta stoixeia gia ton Kalvo