Ο φίλος ακάματος καλβιστής Σπύρος Ν. Παππάς είχε την ευγενική καλοσύνη να μας στείλει ηλεκτρονικώς τη νέα ερευνητική του εργασία για τον Κάλβο, που δημοσιεύθηκε στη Νέα Εστία (τεύχος 1887, Ιουνιος 2021). Τον ευχαριστούμε και τον συγχαίρουμε θερμότατα. Πρόκειται για την ανακάλυψη τριων αθησαύριστων επιστολών του Κάλβου, στα Αγγλικά, δημοσιευμένων στο Λονδίνο, στις αρχές της δεύτερης διαμονής του στην Αγγλία, το 1853. Με τις επιστολές αυτές ο ποιητής παρεμβαίνει σε μια μακρά και έντονη πολεμική σε αγγλικανικά θρησκευτικά έντυπα, με θέμα το Προσευχητάριο της Αγγλικανικής Εκκλησίας, που εκδόθηκε το 1839, μεταφρασμένο στα Ελληνικά από τον Νεόφυτο Βάμβα, σε συνεργασία με τον Χρήστο Νικολαΐδη Φιλαδελφέα, για λογαριασμό της “Εταιρείας για την Προώθηση Χριστιανικής Γνώσης” (“Sosiety for Promoting Christian Knowledge”, στο εξής SPCK), της οποίας ο Κάλβος, κατά την πρώτη περίοδο της διαμονής του στην Αγγλία, υπήρξε επίτιμο μέλος και συνεργάτης.

Η δημόσια αυτή αντιπαράθεση, που κράτησε τρεις περίπου μήνες και στην οποία έλαβαν μέρος 20 διαφορετικοί αλληλογράφοι, ξεκίνησε με επιστολή του Αιδεσιμότατου William Clementson, μαχητικότατου απολογητή του Προτεσταντισμού και φανατικού πολέμιου του Παπισμού, κορυφαίου στελέχους της “Εταιρείας Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης” (“Protestant Reformation Sosiety”). Στην επιστολή αυτή, που δημοσιεύθηκε σε δυο εφημερίδες, ο Clementson εγκαλούσε την SPCK για κακή ποιότητα της νεοελληνικής μετάφρασης του Προσευχηταρίου, επικρίνοντας εντόνως την απόδοση της λέξης priest σε ιερεύς, που κατά τη γνώμη του εσήμαινε “θύτης”, πράγμα απαράδεκτο για τον Προτεσταντισμό, προτείνοντας ως πιο σωστή τη λέξη πρεσβύτερος.

Ο Κάλβος, που είχε μεταφράσει το Προσευχητάριο, το οποίο είχε εκδοθεί το 1820 και το 1826, και είχε ο ίδιος χρησιμοποιήσει την απόδοση του priest σε ιερεύς, λαβόντας γνώση της επιστολής του Clementson και κρίνοντας ότι θίγεται και η δική μετάφραση, με επιστολή του στον Αιδεσιμότατο δηλώνει ότι το ιερεύς δεν σημαίνει, σε καμιά περίπτωση, “θύτης”, επισυνάπτοντας κατάλογο με περίπου 50 συνώνυμα, με καταλληλότερο το ιερεύς για την απόδοση της λέξης priest. Η επιστολή παρέμεινε αναπάντητη, μολονότι ο Clementson δημοσιοποίησε λίγο αργότερα μια περίληψή της, κατά τον Κάλβο εσφαλμένη. Τότε ο ποιητής μας αποφασίζει να εμπλακεί δημοσίως στην αντιπαράθεση αυτή με επιστολή του προς τον εκδότη της St. James’s Chronicle, στην οποία επισυνάπτει αντίγραφο της προς τον Clementson επιστολής του, παρακαλώντας να δημοσιευθεί “προς δικαίωση της εντιμότητας του χαρακτήρα” του. Σημειωτέον ότι λόγω της σοβαρότητας του θέματος είχε ήδη πραγματοποιηθεί μια έκτακτη συνεδρίαση της SPCK στην οποία έλαβε μέρος ο Κάλβος , όπου υποστήριξε τη μετάφραση και έδωσε τις πληροφορίες και τις διευκρινίσεις που του ζητήθηκαν. Τα Πρακτικά της συνεδρίασης αυτής δόθηκαν αμέσως στη δημοσιότητα, προκαλώντας νέα παρέμβαση του Clementson, που θεώρησε ότι τα δηλωθεντα από τον “Δόκτορα Κάλβο” επιβεβαιώουν τις δικές του θέσεις. Η ακολουθήσασα τρίτη επιστολή του Κάλβου, επίσης στη St. James’s Chronicle ( 10 Δεκεμβρίου 1853), είναι εκτενέστερη. Σ’ αυτή ο ποιητής, επικαλούμενος ότι “ως Έλληνας και με επαρκή προσόντα” πρέπει να εκφέρει μια γνώμη πάνω στο θέμα της αναζωπυρωμένης, και με τη δική του συμμετοχή, αντιπαράθεσης, αντικρούει τα επιχειρήματα του Clementson, τονίζοντας ότι “ούτε θυσία υπάρχει {…} ούτε θυσιαστήριον”, και παραθέτοντας απόσπασμα από την Κατήχηση της Ελληνικής Εκκλησίας, ότι “ο θάνατος του Χριστού είναι η αληθής και μόνη θυσία”. Όσο για την αναίμακτον, την πνευματικήν θυσίαν και την μετουσίωσιν, “ας μην μπούμε”, λέει , “σε τέτοιες ατέρμονες αψιμαχίες”.

Η εμπλοκή του Κάλβου στη μεταφραστική και με δογματικές θρησκευτικές αποχρώσεις αντιπαράθεση, υπήρξε καταλυτική για τις θέσεις και επιδιώξεις του Clementson , σύμφωνα με τον ερευνητή μας, ο οποίος παρακολουθεί εκτενώς, βήμα προς βήμα, τα σχετικά δημοσιεύματα, σχολιάζοντάς τα και προσφέροντας λεπτομερή στοιχεία και πληροφορίες, βιβλιογραφικές και αρχειακές, που αποκαλύπτουν τα βαθύτερα κίνητρα της αντιπαράθεσης, και συγκεκριμένα την υπονόμευση του κύρους της SPCK. Η έρευνα αυτή του κ. Παππά επίσης διαφωτίζει περαιτέρω τη σχέση του Κάλβου με τον Αγγλικανικό Προτεσταντισμό, σχέση δογματικά ασαφή και μάλλον συγκυριακή ή χρησιμοθηρική. Και το κυριώτερο: στις επιστολές αυτές διακρίνεται σαφώς μια ελληνοκεντρική στάση του ποιητή, – “εθνική αυτοσυνειδησία” την ονομάζει ο ερευνητής.

Στο σημείο αυτό τερματίζουμε τη σύντομη και λειψή τούτη περίληψη και στη συνέχεια δίνουμε τον λόγο στον καλβιστή ερευνητή μας, επισυνάπτοντας με την συγκατάθεσή του, χάρη των αναγνωστών μας, το πλήρες κείμενο της μελέτης του, όπου παρατείθενται ολόκληρες οι επιστολές του Κάλβου, στο πρωτότυπο και σε μετάφραση. Για άλλη μια φορά ευχαριστούμε τον φίλο κ. Παππά για την ευγενική ενημέρωση του ιστολογίου μας και τον συγχαίρουμε θερμότατα για την νέα σημαντική προσφορά του στις καλβικές σπουδές.