• *Ο χαιρετισμός προς τους θεατές , όπως μας τον υπαγόρευσε από μνήμης ο δραστήριος ζακυνθινός συγγραφέας παραδοσιακών Ομιλιών Νικόλαος Πέττας, ο οποίος είχε τον ρόλο του Ποιητή στην τελευταία παράσταση αυτής της Ομιλίας στο χωριό Άγιος Δημήτρης της Ζακύνθου το 1978.
• Η Ομιλία “Κονδύλω” γράφτηκε την δεκαετία του 1920 από τον Αναστάσιο Σταμίρη ή Χούσον και παίχτηκε για πρώτη φορά στον Άγιο Δημήτρη το 1925. Δυστυχώς, πλήρες κείμενο της Ομιλίας δεν έχουμε. Σώζεται όμως σε χειρόγραφο, οι σημερινοί κάτοχοι του οποίου, θεωρώντας το “πολύτιμο ιερό κειμήλιο” αρνούνται τη δημοσιοποίησή του!

“Βλέπω και ήρθε ο λαός, απ’ ούλα τα χωρία,

λαός πολύ αρίθμητος κι από την πολιτεία.

Κι αρχίζω από το Κερί και φτάνω στο Σχοινάρι

Βολίμες και Αλυκανά, Χαρτάτα, Καταστάρι,

Βασιλικός και Μπόχαλη, Μπανάτο, Γαϊτάνι,

το Καλαμάκι, Ρόιδο, όσα η μνήμη φτάνει.

Μουζάκι, Παντοκράτορα και το Σαρακινάδο,

τη Λιθακιά, τον Αγαλά, Μπουγιάτο, Μαχαιράδο.

Δράκα, Φαγιά και Κούκεσι, Καμπί και Πηγαδάκια,

το Γύρι, Λούχα και Μαριές, Φιολίτη, Λαγκαδάκια.

Αγγερικός, Γερακαριά, Μπελούσι, Καλλιπάδο,

Τραγάκι, Πλάνος, Ορθονιές, ως και το Μελινάδο.

Το Αργάσι εθυμήθηκα και με την ευκαιρία

το Χουρχουλίδι χαιρετώ και την Κουκουναρία.

Την Εξωχώρα, Αϊλιό, Γαλάρα, Κοιλιωμένο,

το Λαγοπόδο και ύστερο το πολυαγαπημένο

το Σκουλικάδο είναι αυτό, όπου το χαιρετούμε,

στον Άη-Δημήτρη ερχόμαστε, σ’ όλους να ευχηθούμε.

Όλοι καλώς ορίσατε, χρόνια πολλά με υγεία.

Τώρα ακούσετε καλά, αρχίζει η Ομιλία.”

• Στο απόσπασμα αυτό αναφέρονται σχεδόν όλα τα χωριά του νησιού, μερικά των οποίων έχουν αλλάξει βλακωδώς ονομασία. Ευχόμαστε να βρεθούν μια μέρα φωτισμένοι αιρετοί άρχοντες που θα επαναφέρουν τις ιστορικές ονομασίες.

*σε Ομιλία.

Η διασκευή του “Ερωτόκριτου” σε Ομιλία, το πλήρες κείμενο της οποίας παρουσιάζουμε στην παρουσα ανάρτηση, έχει μεταγραφεί από χειρόγραφο ανώνυμου διασκευαστή, προερχόμενο από την κωμόπολη Μαχαιράδο της Ζακύνθου. Πρόκειται για βιβλιοδετημένο λογιστικό τετράδιο, διαστάσεων 30Χ20 εκατοστών, με χειρόγραφη μονογραφημένη αρίθμηση φύλλων, που αρχίζει από το φύλλο 30 και τελειώνει στο φύλλο 70. Δηλαδή, λείπουν τα πρώτα 29 φύλλα. Το χειρόγραφο, ολόκληρο γραμμένο από το ίδιο χέρι, αρχίζει από την δεύτερη σελίδα του φύλλου 30 και τελειώνει στην πρώτη σελίδα του φύλλου 70. Άγραφες είναι οι σελίδες των φύλλων 50β, 51α, 63β, 64α, 66α, 66β, 67α, 67β, 68α και 68β. Χρονολόγηση της διασκευής δεν σημειώνεται στο χειρόγραφο. Πάντως, στην εισαγωγή, που κάνει ο “Υπασπιστής”, πριν από τον “Ποιητή”, αναφέρεται ότι “την εμιλήσανε αυτή την ομιλία” το 1923 και το 1934 (στίχοι 9-12). Συνεπώς, το χειρόγραφο είναι μεταγενέστερο, πολύ πιθανόν της δεκαετίας του 1950. Βεβαιωμένη μαρτυρία για παράσταση του “Ερωτόκριτου” στο Μαχαιράδο, με βάση το παρόν χειρόγραφο, έχουμε το 1961.

Η διασκευή έχει συνολικά 1.146 δεκαπεντασύλλαβους στίχους, που ομοιοκαταληκτούν ανά διστιχία. Το βασικό κείμενο του Κορνάρου αποτελείται από από 10.012 στίχους. Ο διασκευαστής προσεγγίζει πιστά το τεράστιο κείμενο βάσης. Οι σκηνές επιλέγονται σύμφωνα με τη ροή της πλοκής του πρωτοτύπου, με κριτήριο τη συντομία και την δραματική συνοχή και ευκρίνεια. Οι στίχοι μεταγράφονται με ελάχιστες αλλαγές, κυρίως όσον αφορά το λεξιλόγιο, που καθαρίζεται από τους κρητικούς ιδιωματισμούς, στην καθομιλουμένη της υπαίθρου, με το ασυνίζητο αλλά και με κάποιες παραχωρήσεις στην καθαρεύουσα.

Στη διασκευή έχουμε 26 από τα πρόσωπα του πρωτοτύπου, στα οποία προστίθεται ένα ακόμα, ο “Υπασπιστής”, (πρώτη καινοτομία του διασκευαστή), που είναι αυτός που “ανοίγει” την παράσταση, πριν από τον πρόλογο του Ποιητή. Οι νέοι εμβόλιμοι στίχοι είναι ελάχιστοι, με ύφος σαφώς λαϊκότροπο. Το κείμενο βάσης της διασκευής είναι η έκδοση του “Ερωτόκριτου” από τον Στέφανο Ξανθουδίδη.

H αναφορά στο έτος 1713, (στίχος 1, της διασκευής, ) παραπέμπει στην πρώτη έκδοση του “Ερωτόκριτου” στη Βενετία και όχι βέβαια στη πτώση του Χάνδακα. Η αναφορά, εξ αλλου, ότι ο ίδιος ο Βιτσέντζος Κορνάρος (1553 – 1614), έφερε στη Ζάκυνθο το χειρόγραφο του “Ερωτόκριτου”, τα “χαρτία”, (στίχος 8), είναι πίστη αφελής της λαϊκής παράδοσης. Ο “Ερωτόκριτος ” γράφτηκε στη χρονική περίοδο των ετών 1590-1610. Χειρόγραφα των έργων του Κρητικού θεάτρου κυκλοφορούσαν στα ενετοκρατούμενα Επτάνησα, φερμένα από Κρήτες πρόσφυγες, πριν και μετά την πλήρη υποδούλωση της Κρήτης από τους Τούρκους, το 1669.

Το κείμενο της διασκευής είναι ανορθόγραφο και γι αυτό στην παρούσα μεταγραφή του υιοθετήθηκε η ενοποίηση της ορθογραφίας, μαζί με κάποιες, ελάχιστες, γλωσσικές διoρθώσεις. Τα εντός αγκυλών {…} κείμενα είναι συμπληρώσεις και επεξηγήσεις του επιμελητή.

Τέλος, τα έργα του Κρητικού θεάτρου, κυρίως ο “Ερωτόκριτος”, η “Ερωφίλη” και η “Θυσία του Αβραάμ”, ως γνωστόν παίζονταν στη Ζάκυνθο διασκευασμένα σε Ομιλίες από τις αρχές του 18ου αιώνα. Η διασκευή του Μαχαιράδου είναι ένα ακόμη τεκμήριο ότι η παράδοση αυτή συνεχίστηκε αξιοθαύμαστα και τον εικοστό αιώνα.

σ.α.

• Ο πρόλογος του Δασκάλου στην παραλλαγή της Ομιλίας “Ρεβέκκα”:

“Στα χίλϊα οκτακόσϊα και στα ογδοντατρία

τότες την ιστορίσανε τούτη την ομιλία.

Τώρα θα την ειπώ κι εγώ με βάσανα και πίκρα,

κείνοι που τη στορήσανε στον Άδη κατεβήκαν.

Ήθελα νά ‘μουνα μικρός, δύο χρόνια παρακάτου,

να βγάλω το καπέλλο μου να το πετάξω κάτου,

να το πετάω εδώ κι εκεί, κλωτσίες μέσα στ’ ασκέρι,

όπως το κάνα οι παλαιοί κι είχαν συνήθειο οι γέροι.”

(Αφήγηση Νιόνιου Κυβετού – Ανθρωπάκη, ετών 72. Μαχαιράδο. Καταγραφή Σ. Αντίοχου).

Μια από τις παλαιότερες Ομιλίες του Ζακυνθινού λαϊκού θεάτρου είναι η “Γαϊδουροκαβάλλα”. Σύμφωνα με ένα χειρόγραφο κείμενο του Α. Γαΐτα, του 19ου αιώνα, που δημοσίευσε ο Ντίνος Κονόμος (εφ. “Ζάκυνθος”, αρ. φυλ. 3, 15 Φεβρουαρίου 1962, έχουμε την ακόλουθη σχετική μαρτυρία: