Τόν Αύγουστο του 1966 πραγματοποιήθηκε στη Ζάκυνθο, στο πλαίσιο της Β’ Συνάντησης Μεσαιωνικού και Λαϊκού Θεάτρου, το Πρώτο Επιστημονικό Συμπόσιο Λαϊκού Θεάτρου. Κύριο θέμα του ήταν η γένεση και εξέλιξη του ζακυνθινού παραδοσιακού λαϊκού θεάτρου, δηλαδη των Ομιλιών. Συμμετείχαν με ανακοινώσεις τους οι Διονύσης Ρώμας, (Πρόεδρος του Συμποσίου), Κ. Πορφύρης, Κώστας Ρωμαίος, Σπύρος Καββαδίας, ο υποφαινόμενος και άλλοι, οι οποίοι ασχολήθηκαν κυρίως με θεωρητικές και ιστορικο-φιλολογικές πτυχές του θέματος και παρουσίασαν ανέκδοτα και άγνωστα κείμενα Ομιλιών. (Βλέπε στο επισυναπτόμενο link τη συνέχεια του παρόντος σημειώματος και τον πίνακα των ανακοινώσεων).
Η διασκευή του “Ερωτόκριτου” σε Ομιλία, το πλήρες κείμενο της οποίας παρουσιάζουμε στην παρουσα ανάρτηση, έχει μεταγραφεί από χειρόγραφο ανώνυμου διασκευαστή, προερχόμενο από την κωμόπολη Μαχαιράδο της Ζακύνθου. Πρόκειται για βιβλιοδετημένο λογιστικό τετράδιο, διαστάσεων 30Χ20 εκατοστών, με χειρόγραφη μονογραφημένη αρίθμηση φύλλων, που αρχίζει από το φύλλο 30 και τελειώνει στο φύλλο 70. Δηλαδή, λείπουν τα πρώτα 29 φύλλα. Το χειρόγραφο, ολόκληρο γραμμένο από το ίδιο χέρι, αρχίζει από την δεύτερη σελίδα του φύλλου 30 και τελειώνει στην πρώτη σελίδα του φύλλου 70. Άγραφες είναι οι σελίδες των φύλλων 50β, 51α, 63β, 64α, 66α, 66β, 67α, 67β, 68α και 68β. Χρονολόγηση της διασκευής δεν σημειώνεται στο χειρόγραφο. Πάντως, στην εισαγωγή, που κάνει ο “Υπασπιστής”, πριν από τον “Ποιητή”, αναφέρεται ότι “την εμιλήσανε αυτή την ομιλία” το 1923 και το 1934 (στίχοι 9-12). Συνεπώς, το χειρόγραφο είναι μεταγενέστερο, πολύ πιθανόν της δεκαετίας του 1950. Βεβαιωμένη μαρτυρία για παράσταση του “Ερωτόκριτου” στο Μαχαιράδο, με βάση το παρόν χειρόγραφο, έχουμε το 1961.
Η διασκευή έχει συνολικά 1.146 δεκαπεντασύλλαβους στίχους, που ομοιοκαταληκτούν ανά διστιχία. Το βασικό κείμενο του Κορνάρου αποτελείται από από 10.012 στίχους. Ο διασκευαστής προσεγγίζει πιστά το τεράστιο κείμενο βάσης. Οι σκηνές επιλέγονται σύμφωνα με τη ροή της πλοκής του πρωτοτύπου, με κριτήριο τη συντομία και την δραματική συνοχή και ευκρίνεια. Οι στίχοι μεταγράφονται με ελάχιστες αλλαγές, κυρίως όσον αφορά το λεξιλόγιο, που καθαρίζεται από τους κρητικούς ιδιωματισμούς, στην καθομιλουμένη της υπαίθρου, με το ασυνίζητο αλλά και με κάποιες παραχωρήσεις στην καθαρεύουσα.
Στη διασκευή έχουμε 26 από τα πρόσωπα του πρωτοτύπου, στα οποία προστίθεται ένα ακόμα, ο “Υπασπιστής”, (πρώτη καινοτομία του διασκευαστή), που είναι αυτός που “ανοίγει” την παράσταση, πριν από τον πρόλογο του Ποιητή. Οι νέοι εμβόλιμοι στίχοι είναι ελάχιστοι, με ύφος σαφώς λαϊκότροπο. Το κείμενο βάσης της διασκευής είναι η έκδοση του “Ερωτόκριτου” από τον Στέφανο Ξανθουδίδη.
H αναφορά στο έτος 1713, (στίχος 1, της διασκευής, ) παραπέμπει στην πρώτη έκδοση του “Ερωτόκριτου” στη Βενετία και όχι βέβαια στη πτώση του Χάνδακα. Η αναφορά, εξ αλλου, ότι ο ίδιος ο Βιτσέντζος Κορνάρος (1553 – 1614), έφερε στη Ζάκυνθο το χειρόγραφο του “Ερωτόκριτου”, τα “χαρτία”, (στίχος 8), είναι πίστη αφελής της λαϊκής παράδοσης. Ο “Ερωτόκριτος ” γράφτηκε στη χρονική περίοδο των ετών 1590-1610. Χειρόγραφα των έργων του Κρητικού θεάτρου κυκλοφορούσαν στα ενετοκρατούμενα Επτάνησα, φερμένα από Κρήτες πρόσφυγες, πριν και μετά την πλήρη υποδούλωση της Κρήτης από τους Τούρκους, το 1669.
Το κείμενο της διασκευής είναι ανορθόγραφο και γι αυτό στην παρούσα μεταγραφή του υιοθετήθηκε η ενοποίηση της ορθογραφίας, μαζί με κάποιες, ελάχιστες, γλωσσικές διoρθώσεις. Τα εντός αγκυλών {…} κείμενα είναι συμπληρώσεις και επεξηγήσεις του επιμελητή.
Τέλος, τα έργα του Κρητικού θεάτρου, κυρίως ο “Ερωτόκριτος”, η “Ερωφίλη” και η “Θυσία του Αβραάμ”, ως γνωστόν παίζονταν στη Ζάκυνθο διασκευασμένα σε Ομιλίες από τις αρχές του 18ου αιώνα. Η διασκευή του Μαχαιράδου είναι ένα ακόμη τεκμήριο ότι η παράδοση αυτή συνεχίστηκε αξιοθαύμαστα και τον εικοστό αιώνα.
Τον Αύγουστο του 1966 παρουσιάστηκε στο πλαίσιο των παράπλευρων εκδηλώσεων της Διεθνούς Συνάντησης Μεσαιωνικού και Λαϊκού Θεάτρου ένα σπουδαίο μιμητικό χορευτικό δρώμενο από το χωριό Άγιος Λέοντας ή Αϊλιός της Ζακύνθου. Πρόκειται για τον ονομαστό χορό της “Άμοιρης”, που στη συνέχεια έγινε “διάσημος”, κυρίως χάρη στην ένταξή του στο πρόγραμμα της Δώρας Στρατου. Ήταν η πρώτη που ο χορός αυτός έβγαινε από τον Άγιο Λέοντα για να παρουσιαστεί και να προβληθεί διεθνώς στην πόλη της Ζακύνθου. Την επιμέλεια της προετοιμασίας της παρουσίασης είχε τότε αναλάβει μια μικρή ομάδα μελών της Οργανωτικής Επιτροπής της Συνάντησης, υπό τον αείμνηστο ζακυνθινό ζωγράφο Χρήστο Ρουσέα. Η εκτέλεση του χορού, μόνο από άντρες και χωρίς μουσικό όργανο, που έγινε από εικοσαμελή λαϊκό όμιλο του Αγίου Λέοντα, ξάφνιασε και εντυπωσίασε κοινό και ειδικούς. Ο αείμνηστος σπουδαίος λαογράφος Κώστας Ρωμαίος, που συμμετείχε στο Συμπόσιο Λαϊκού Θεάτρου, την επομένη της παρουσίασης του δρώμενου προέβη, από το βήμα του Συμποσίου, σε μια πρώτη ερμηνεία και αποτίμηση της “Άμοιρης”. Παραθέτουμε το σχετικό απόσπασμα της ομιλίας του, λόγω επικαιρότητας, αλλά και για να υπογραμμίσουμε την μεγάλη πολιτισμική και επιστημονική σπουδαιότητα που παρουσιάζει ο χορός αυτός, ο οποίος δυστυχώς , ως παρεπόμενο της “διασημότητάς’ του κινδυνεύει να αλλοιωθεί από καλλιτεχνίζουσες παρεμβάσεις στην παρουσίαση και εκτέλεσή του, εντός και εκτός Ζακύνθου.
(Πηγή: κείμενο απομαγνητοφωνημένης ομιλίας από μαγνητοταινία που δυστυχώς έχει απωλεσθεί. Αρχείο Σ.Α.).
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ “ΑΜΟΙΡΗΣ”
Παντρεύτηκααααα, την άμοιρη.
Παντρεύτηκα την άμοιρη μ’ ένα παλληκαράκι.
Κάθε πρωί, την άμοιρη, κάθε πρωί με φόρτωνε,
Κάθε πρωί με φόρτωνε μ’ ένα σακί κριθάρι.
Στο μύλο να, την άμοιρη, στο μύλο να το κουβαλώ,
Στο μύλο να το κουβαλώ, στο μύλο να τ’ αλέθω.
Βρίσκω το μύ, την άμοιρη, βρίσκω το μύλο χάρβαλο,
Βρίσκω το μύλο χάρβαλο και τα πανιά σκισμένα.
Και βρίσκω και, την άμοιρη, και βρίσκω και το μυλωνά,
Και βρίσκω και το μυλωνά κακά και πικραμένα.
Να κι ο άντρας μου, την άμοιρη, να κι ο άντρας μου κι ερχότανε,
Να κι ο άντρας μου κι ερχότανε, μ’ ένα μαχαίρι λάζο.
Να μου το βά, την άμοιρη, να μου το βάλει στην καρδιά,
Να μου το βάλει στην καρδιά, να στάξει μαύρο αίμα.
Μια από τις παλαιότερες Ομιλίες του Ζακυνθινού λαϊκού θεάτρου είναι η “Γαϊδουροκαβάλλα”. Σύμφωνα με ένα χειρόγραφο κείμενο του Α. Γαΐτα, του 19ου αιώνα, που δημοσίευσε ο Ντίνος Κονόμος (εφ. “Ζάκυνθος”, αρ. φυλ. 3, 15 Φεβρουαρίου 1962, έχουμε την ακόλουθη σχετική μαρτυρία:
katalogia 