“{…} ώρα να μπει στο κάθε πράγμα ο χτύπος της καρδιάς
Να συνεπάρει τα σπαρτά μια τραμουντάνα υγείας
Να πιεί ο χυμός της θύμησης το θελκτικό του μέλλον
Ν’ ανθοβολίσουν κερασιές μες στα σγουρά μαλλιά
Να καταργήσει ο λόγος το χρυσάφι”.
Οδυσσέας Ελύτης: Η καλωσύνη στις λυκοποριές
Η πρόσφατη ανάρτηση στο παρόν ιστολόγιο από τον χαράκτη Δημήτρη Παπαγεωργίου (Dimitri) τεσσάρων επιστολών του Οδυσσέα Ελύτη έρχεται να ρίξει φως σε ένα μείζονος ενδιαφέροντος ζήτημα που απασχολεί τα τελευταία χρόνια τους φίλους και μελετητές του έργου του νομπελίστα ποιητή μας. Δηλαδή, ποιά ήταν η γνώμη του Ελύτη για το συνθετικό του ποίημα Η Καλωσύνη στις λυκοποριές, του 1943, που ως γνωστό εκδόθηκε στη Μαδρίτη από τον Δημήτρη σε δίγλωσση έκδοση, φιλοτεχνημένη εξ ολοκλήρου με χαρακτικά του. ‘Οπως τεκμαίρεται από τις επιστολές, αλλά και από πληροφορίες που μας έδωσε ο χαράκτης, ο Ελύτης δέχθηκε με ενθουσιασμό την πρόταση του Δημήτρη και συνεργάστηκε στενά μαζί του για όλες τις λεπτομέρειες της δύσκολης, χρονοβόρας και δαπανηρής αυτής έκδοσης, η οποία δεν ολοκληρώθηκε το 1977, όπως γράφουν οι βιβλιογράφοι του Ελύτη, αλλά συνεχίστηκε μερικά ακόμη χρόνια… Αξίζει να σημειωθεί ότι τον Οκτώβριο του 1980, όταν ο Ελύτης βρισκόταν στη Μαδρίτη, επισήμως προσκεκλημένος από την Ισπανική κυβέρνηση, ο ποιητής υπόγραψε ιδιοχείρως δύο τόμους της έκδοσης αυτής, που αγοράστηκαν από το ελληνικό δημόσιο για να προσφερθούν λίγο αργότερα από τόν τότε υπουργό Εξωτερικών Γεώργιο Ράλλη στο ισπανικό βασιλικό ζεύγος και στον ισπανό υπουργό Εξωτερικών Marcelino Oreja. Ήταν οι τελευταίοι τόμοι της έκδοσης της Καλωσύνης που υπόγραφε ο δημιουργός της. Γράφει, λοιπόν ο Ελύτης στην επιστολή του προς τον Δημήτρη της 16ης Ιουλίου 1975 τα εξής για το συνθετικό του αυτό ποίημα:
“Με μεγάλη καθυστέρηση επέτυχα να βρω επί τέλους, το τεύχος του περιοδικού “Τετράδιο” όπου είχε δημοσιευθεί η “Καλωσύνη στις Λυκοποριές”. Είναι το μόνο μεγάλο μου ποίημα που δεν έχει συμπεριληφθεί στις συλλογές και παραμένει άγνωστο. Είναι κρίμα. Και είναι μια ευκαιρία να πάρει τη μορφή βιβλίου σήμερα που παρουσιάζει μια περίεργη αναλογία με τα γεγονότα των ημερών μας”.
(Ολόκληρη η αυτόγραφη επιστολή στο τέλος του παρόντος).
Αυτά γράφει ο ποιητής το 1975 και συνεργάζεται στενά με τον χαράκτη, μεταφραστή του και εκδότη, τουλάχιστον επί μια πενταετία, ακόμη και μετά το Νόμπελ, χωρίς ποτέ στο διάστημα αυτό να εκφράσει καμιά επιφύλαξη ως προς το εν λόγω ποίημά του ή μεταμέλεια για την έκδοσή του. Και ιδού το πρόβλημα και τα ερωτήματα που προκύπτουν: Έξι χρόνια μετά τον θάνατο του ποιητή κυκλοφορεί η συγκεντρωτική έκδοση: Οδυσσέας Ελύτης Ποίηση (Ίκαρος, 2002). Και το περίεργο: από το ποιητικό αυτό corpus του Ελύτη, δηλαδή τα Άπαντά του, λείπει Η Καλωσύνη στις λυκοποριές χωρίς να γίνεται μνεία αυτής της παράλειψης.
Τί συνέβη λοιπόν; Πότε ο Ελύτης άλλαξε γνώμη για την αξία του ποιήματος και με ποια αιτιολογία; Ήταν γραπτή ή προφορική η αποκήρυξη; Γραμμένο το 1943, δηλαδή στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής της πατρίδας μας, πρόκειται για ποίημα σαφώς ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΟ, κομμένο από την κατοχική λογοκρισία, που ο δημιουργός του το θεωρεί το 1975 επίκαιρο με τα γεγονότα εκείνων των ημερών. Θα έλεγε άραγε το ίδιο ο Ελύτης και σε σχέση με την παρούσα συγκυρία;
Κάποιοι πρέπει κάποτε να απαντήσουν τεκμηριωμενα για τους λόγους του εξoβελισμού του ποιήματος από τα ΑΠΑΝΤΑ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ, διότι τα περί “ημιτελούς” που ακούστηκαν δεν ευσταθούν. Ο Ελύτης ήταν επαρκέστατα ενημερωμένος και ως κορυφαίος νεωτερικός δημιουργός ήταν σε θέση να εκτιμήσει ότι το NON FINITO δεν είναι μειονέκτημα. Το αντίθετο μάλιστα. Βέβαια ο ποιητής, όπως και κάθε δημιουργός, δικαιούται να αποτιμά το έργο του με τα εκάστοτε κριτήρια της αρεσκείας του, τούτο όμως δεν δεσμεύει το μελετητή και τον αναγνώστη, κυρίως μάλιστα όταν πρόκειται για ένα ποίημα δημοσιευμένο και καταξιωμένο , το οποίο θεωρήθηκε ότι “εγκαινιάζει μια νέα περίοδο του ποιητή” που αποκορύφωμά της ήταν το Αξιον Εστί. Η παρούσα ανακίνηση του θέματος δεν οφείλεται σε φιλολογικές μας περιέργειες ή τάση σκανδαλισμού, αλλά σε λόγους ουσίας και υπευθυνότητας. Το ποίημα είναι πατριωτικό και πρέπει να αποδοθεί στο κοινό για το οποίο προοριζόταν, δηλαδή στον φυσικό του κληρονόμο.
Σ. ΑΝΤ.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
katalogia 