ΟΤΑΝ το 1976 ο διάσημος θεατράνθρωπος και σημερινός νομπελίστας Dario Fo έλαβε μέρος στο Συμπόσιο που οργανώθηκε στη Ζάκυνθο,   στο πλαίσιο της Γ’ Διεθνούς Συνάντησης Μεσαιωνικού και Λαϊκου Θεάτρου, τούτο ήταν το ζέον θέμα της όντως δραματικής παρέμβασής του: “καθαρίστε τη λαϊκή παράδοση από τα αντιδραστικά της στοιχεία”. Στόχος του δεν ήταν τα κάποια “αντιδραστικά” στοιχεία που έχουν παρεισφρίσει στίς ζακυνθινές ομιλίες, και που ο ίδιος δεν γνώριζε, αλλά τα μεσαιωνικά θρησκευτικά δρώμενα που παρουσίαζε τότε στη Συνάντηση  ένας πολυπληθής θεατρικός όμιλος από την Lublin  της Πολωνίας. Θυμάμαι την οξύτατη διαλεκτική σύγκρουση επί του θέματος ανάμεσα στον Fo και τους πολωνούς θεατρολόγους που συνόδευαν τον όμιλο. Ένας εξ αυτών ήταν ο γνωστός Zenobiusz Strelecki. Μα πώς θα μπορούσε να γίνει αυτού του είδους η “κάθαρση” και από ποιούς; Εν ολίγοις, επρόκειτο για μια ακόμη ουτοπία, (όπως και ή ίδια η Συνάντηση) σε μια εποχή που υπήρχε  ακόμη έδαφος για την καλλιέργεια προοδευτικών ουτοπιών. Σήμερα  δυστυχώς οι νέες ουτοπίες είναι οπισθοδρομικές – μας πηγαίνουν αιώνες πίσω…

Αλλού, σε τούτο το blog, παρουσιάζοντας μια παραλλαγή της ομιλίας “Χρυσαυγή” , έχω επισημάνει τα “αντιδραστικά”  στοιχεία, στο συγκέκριμένο κείμενο και  παραδοσιακό milieu. Θέμα όμως του παρόντος σημειώματος είναι τα  αντικοινωνικα γνωμικά και παροιμιακές φράσεις. Ο αείμνηστος επτανήσιος λαογράφος Δημήτριος Σ. Λουκάτος, στην εισαγωγή του στα Κεφαλονίτικα Γνωμικά (1952), γράφει: “Η γνωμική παροιμία {…} δίνει συχνά συμβουλές αντικοινωνικές κ’ εγωιστικές· γι αυτό κ’  ελαττώματά μας εθνικά μπορούμε να τα αποδώσουμε και στην επίδραση μιας τέτοιας διδασκαλίας”. Στη συνέχεια θα παραθέσω χωρίς ανάλυση  ένα μικρό δείγμα αυτού του είδους των λαίκών κειμένων, που επιβιώνουν στη συλλογική μνήμη και συχνά  χρησιμοποιούνται σαν θέσφατα,  διατηρώντας έτσι έναν εσμό κοινωνικών ελαττωμάτων, ιδεοληψιών, κονφορμισμού  και προκαταλήψεων,  διόλου αμόλυντων από ρατσισμό, βία, μαντσισμό, μισαλλοδοξία και δεισιδαιμονία και άλλα ταλιμπανικού τύπου μιάσματα, συχνά με θύμα τη γυναίκα και τους πιο αδύνατους, για παράδειγμα τους χωρικούς.  Την αφορμή μου τη δίνει ένας  ζακυνθινός άκρατος τοπικιστής, ο οποίος,  πρόσφατα χρησιμοποίησε  στο fb μια τέτοια παροιμία για να μειώσει και να κατατροπώσει κάποιον που δεν συμμεριζόταν την γνώμη του… H επιβίωση αυτού του είδους των απολιθωμένων στερεοτύπων που καθορίζουν και  στις μέρες μας, οριακά,   την ηθική και κοινωνική συμπεριφορά ορισμένων ατόμων, δεν παύει  να αποτελεί ένα  αναχρονιστικό, αποκρουστικό αλλά και επικίνδυνο σύμπτωμα της παράνοιας που μας δέρνει. Φυσικά δεν χρειάζεται να προσθέσω ότι  οι παροιμίες στη μεγάλη πλειονότητά τους είναι θετικές, ως  καταστάλαγμα της λαϊκής σοφίας που μας κληροδότησαν, σε ανανενούμενη μορφή,  οι  αιώνες του λαϊκού πολιτισμού.

– Χωριάτης άγιος κι αν γενή

σκατένια έχει χάρη.  (ΖΩΗΣ)

– Χωριάτης εγεννήθηκε,

ματσούκα πελεκιέται. ((ΖΩΗΣ)

– Χωραϊτη – με το σκατό στη μύτη.

– Χωριάτη – με το σκατό στην πλάτη. (ΖΩΗΣ)

– Τα χωραϊτικά σκυλιά, ξεχύνουν τα χωριάτικα. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

 – Ο χωριάτης κι αν πλουτίσει,

 το τσαρούχι δεν αφήνει. (ΣΑ)

– Όποιος κάνει κουμπάρο χωριάτη,

πιάνει το διάολο φίλο. (ΖΩΗΣ)

– Γύφτο κάνουν βασιλιά, κ’ εκειός γυρεύει ρείκια. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Ούλ’  οι γύφτοι μια γενιά. (ΖΩΗΣ)

– Αδρεφέ μου και καλέ μου.

και ποτέ καλύτερέ μου. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

-Για όσους δεν κλει η πόρτα σου,

κόψιμο μην έχεις. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Πίτα που δεν θα φας,

άστηνε να χωνέψει. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)  

– Όπ’  ακλουθάει τον ευγενή,

και διάφορο έχει και τιμή. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Οπού δουλεύει βασιλιά έχει τιμή και ρόγα. (ΣΑ)

– Χωριάτη έχεις φίλο,

βάστα και κομμάτι ξύλο. (ΖΩΗΣ)

– Οπού  γεννιέται μελανός,

ποτέ του δεν ασπρίζει (ΣΑ)

– Όπου γέρος σκαντάλου κεφαλή,

κι όπου γρία κακή βουλή. (ΣΑ)

– Όποιος γεννιέτ’  από κότα

 πρέπει να σγαρλίζει. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Του κόρακα τ’  αβγό δεν κάνει περιστέρι. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Οπού ‘χει αμπέλια ας βάνει αργάτες. (ΖΩΗΣ)

– Του γυναικώνε η φύση:

ο χορός και το γαμήσι. (ΖΩΗΣ)

– Γάτα και γυναίκα πίστη δεν έχουνε. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Ο Θεός να σε φυλά από την έξυπνη γυναίκα. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Ό,τι δεν μπορεί να κάμ’ ο διάολος ,

το κάν’ η γυναίκα. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Γυναίκα και γαϊδούρι με το ξύλο ακούνε. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Η ψηλή για το παλάτι

κ’  η κοντή για το δεμάτι. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Ο κοντός με την κοντή είναι γάνα και πομπή. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Άσπρη κατάσπρη δε φελά, σαν πατημένο χιόνι. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Μωρή μουσούδα Οβρέικη, του κάτεργου φιγούρα,

πώχεις κορμί σαμαρωτό και μούτρα σα γαϊδούρα. (ΖΩΗΣ)

– Γέρος είσαι δε φελάς,

μόνο το ψωμί χαλάς. (ΣΑ)

-Του αγίου ένα κερί

και του διαόλου δύο. (ΖΩΗΣ)

– Κεράτωσε τον  άντρα σου 

και μη τόνε μαγεύεις. (ΣΑ)

 

– Ό,τι μέλλει δεν ξεμέλλει. (ΖΩΗΣ)

– ‘Ο,τι βρέξει ας κατεβάσει. (ΖΩΗΣ)

– Το ξύλο βγήκε απ’ τον Παράδεισο. (ΖΩΗΣ)

– Ξυλιά του γαϊδάρου, λίτρα δύναμη. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Υπομονή Μανόλη, σαν υπομένουν όλοι. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Πεινασμένος γάϊδαρος ξυλιές δε μετράει. (ΣΑ)

-Άμα δεν γίνει κανείς δούλος δε γίνετ’ αφέντης. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Ας μ’  αγαπά ο Πίσκοπος κ΄οι διάκοι ας με μισούνε. (ΣΑ)

– Άμα δεν μπορείς να δαγκάσης γλύφε. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Με λαγούς και με περδίκια

τ’  άδικα τα κάνεις δίκια. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Το στανιό και τη βία ο Θεός τά ‘δωκε. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Βουβάσου, α θες να σε ταϊζουνε. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

 – Δέσε το γάϊδαρο εκεί που σου ‘πανε,

και θέλει ζήσει, θέλει ψοφήσει. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Και του ποντικού μετάνοια,

και τση γάτας προσκυνώ. (ΣΑ)

– Με τους τρελλούς γίνου τρελλός,

άγιος με τους αγίους. (ΣΑ)

– Κάλλιο γάϊδαρος φορτωμένος

παρά φιλόσοφος πεθαμένος. (ΣΑ)

– Ο χρειαζόμενος

θάν’  κ’ υποταζόμενος. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Ο Θεός να σε φυλά από τσι γαλανές. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Εξανόστεψές μου κόρη,

σαν τ’ Αυγούστου το πεπόνι. (ΣΑ)

– Στους κακούς πολλά κακά

και παιδία θηλυκά. (ΣΑ)

– Κεφαλονίτης είσαι; Άδικο έχεις. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Σαρανταπέντε Γιάννηδες ενός κοκόρου γνώση. (ΣΑ)

– Είδες πράσιν’  αλογο; Είδες Γιάννη φρόνιμο. (ΣΑ)

– Μιχάλης και μυαλό, καβούροι με φτερούγες. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Νιος ψεύτης, γέρος κλέφτης. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Ψεύτη μου μην αλησμονάς·  

κλέφτη μου, μάθε κρύβε. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Η μοναξιά κάνει τον κλέφτη

κ’ η αναπαραδιά τον ψεύτη. (ΣΑ)

– Χαρτί μιλήσει, χωριάτης πάψει. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Ο παπάς κ’ η καμουλίκα,

όταν σου μιλούν αγροίκα. (ΣΑ)

– Πόχει νουνό βαφτίζεται. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Το γαϊδούρι που γκαρίζει.

το κεφάλι του τσακίζει. (ΣΑ)

– Τί σε γνοιάζει για αέρα

που δεν μπαίνει στα πανιά σου. (ΣΑ)

– Όξω απ’  τη μανίκα μου κι ας είναι κ’  η μαννίτσα μου. (ΣΑ)

– Κάλλιο η μάμμα μου παρά η μάννα μου. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Ο καθένας για λόγου του κι ο Θεός για όλους. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Για όσους δεν κλει η πόρτα σου κόψιμο μην έχεις. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ)

– Σπάρτο με σπάρτο και βούρλο με βούρλο. (ΣΑ)

– Καλός κακός καλόγερος,

στην πόρτα της παράδεισος. (ΣΑ)

– Τ΄ αφέντη τα καμώματα,

ή παίνα τα ή βουβάσου. (ΛΟΥΚΑΤΟΣ).

– Ξένος πόνος, ξέγδαρμα. (ΣΑ)

– Ξένον τρέφεις, λύκο τρέφεις. (ΣΑ)

– Σαν ψοφήσει ο μαύρος μου,

χορτάρι μη φυτρώσει. (ΣΑ)

– Όταν πεθάνω, ούτε χόρτο στο λιβάδι. (ΖΩΗΣ)

– Κάλιο σκύλο από την Κρήτη,

παρά φίλο Μωραϊτη. (ΣΑ)

– Ούτε φίλο από την Κρήτη,

ούτε σκύλο Μωραϊτη. (ΖΩΗΣ)

– Ούλ’  οι Χιώτες είν’   λολοί,

ποίος λίγο,  ποίος πολύ. (ΖΩΗΣ)

– Ούλος ο κόσμος ας καεί κ’ η Πάτρα ας βουλιάξει,

και την καϋμένη Ζάκυθο ο Θεός να την φυλάξει. (ΖΩΗΣ)

 

ΣΗΜ.:Η επιλογή θα συμπληρωθεί εν καιρώ.

 ΠΗΓΕΣ ΤΩΝ ΠΑΡΟΙΜΙΩΝ

1.-  Δημ. Σ. Λουκάτου: Κεφαλονίτικα γνωμικά. (1952).

2.- Λεωνίδα Χ. Ζώη: Λεξικόν ιστορικόν και λαογραφικον Ζακύνθου (1963)

3.- Σ. Αντίοχου:  ανέκδοτη συλλογή ζακυνθινών παροιμιών.